Ý chính trong bài:

• Mỗi hành động của chúng ta chịu sự chi phối của một hoặc nhiều loại động cơ cụ thể khác nhau.
• Hiểu về các thành tố cấu thành động lực cũng như tầm quan trọng của nó có thể giúp chúng ta tác động ngược lại các động lực của chính mình.
• Bài viết cung cấp thêm một số nguyên do vì sao đôi khi chúng ta cảm thấy thiếu hoặc mất động lực trong làm việc và học tập, đồng thời gợi ý các bí kíp giúp cải thiện động lực hữu hiệu.

Thuật ngữ “động lực” mô tả lý do tại sao một người làm một việc gì đó. Đó là lực đẩy đằng sau mọi hành động của chúng ta. Động lực là quá trình bắt đầu, dẫn dắt và duy trì các hành vi hướng đến mục tiêu.

Ví dụ, động lực là thứ giúp bạn giảm cân, hoặc thúc đẩy bạn để có được sự thăng tiến trong công việc. Nói ngắn gọn, động lực khiến bạn hành động để tiến gần hơn đến mục tiêu. Động lực bao gồm các yếu tố sinh học, cảm xúc, xã hội và nhận thức có tác động kích hoạt hành vi của con người.

Động lực cũng liên quan đến các yếu tố chỉ đạo và duy trì các hành động hướng đến mục tiêu. Tuy nhiên, những động cơ như vậy hiếm khi quan sát được trực tiếp. Do đó, chúng ta thường phải suy luận lý do tại sao mọi người làm một điều gì đó dựa trên các hành vi có thể quan sát được.

Đừng quá lo lắng khi bạn cảm thấy mình đang hoặc đã mất đi động lực. Có rất nhiều cách giúp chúng ta phát triển hoặc cải thiện mức độ động lực tự thân.

Các lý thuyết về động lực 

Trong lịch sử, các nhà tâm lý học đã đề xuất những lý thuyết khác nhau để giải thích điều gì thúc đẩy hành vi của con người. Dưới đây là một số lý thuyết chính về động lực.

Thuyết động lực bản năng (Instinct Theory)

Lý thuyết này cho rằng các hành vi được thúc đẩy bởi bản năng, là những kiểu hành vi cố định và bẩm sinh. Các nhà tâm lý học như William James, Sigmund Freud và William McDougal đã đề xuất một số động lực cơ bản của con người thúc đẩy các hành vi. Chúng bao gồm các bản năng sinh học quan trọng đối với sự sống của sinh vật – như nỗi sợ hãi, sự sạch sẽ và tình yêu.

Thuyết động lực về nhu cầu (Drive Theory)

Chúng ta có các nhu cầu sinh lý về thức ăn, nước uống và giấc ngủ. Nhiều hành vi như ăn, uống, ngủ nghỉ được thúc đẩy bởi nhu cầu này. Do đó, chúng ta được thúc đẩy để ăn, để uống và để ngủ. Lý thuyết cắt giảm động lực (drive reduction theory) cho rằng mọi người có những động lực sinh lý cơ bản, và hành vi của chúng ta được thúc đẩy bởi nhu cầu thỏa mãn những động lực này.

Thuyết nhu cầu của Abraham Maslow là một lý thuyết động lực khác dựa trên mong muốn thỏa mãn các nhu cầu thể lý cơ bản. Sau khi những nhu cầu cơ bản này được đáp ứng, nó mở rộng ra các nhu cầu khác của chúng ta, chẳng hạn như những nhu cầu liên quan đến an toàn, nhu cầu xã hội (social needs), nhu cầu được được cảm thấy có giá trị và năng lực (self-esteem) và nhu cầu hiện thực hóa bản thân (self-actualization).

Thuyết động lực kích thích (Arousal Theory)

Thuyết động lực kích thích cho rằng mọi người được thúc đẩy để thực hiện các hành động giúp duy trì mức độ kích thích tối ưu. Một người có nhu cầu kích thích thấp có thể theo đuổi những hoạt động thư giãn như đọc sách, trong khi những người có nhu cầu kích thích cao có thể được thúc đẩy để tham gia vào những hoạt động hấp dẫn, tìm kiếm cảm giác mạnh như xem phim kinh dị hay đua xe.

Có các loại động lực nào?

Hai loại động lực chính thường được mô tả là động lực bên trong và bên ngoài.

• Động lực bên ngoài bắt nguồn từ bên ngoài cá nhân và thường liên quan đến các phần thưởng bên ngoài như cúp, tiền, sự công nhận của xã hội hoặc những lời khen. 
• Động lực bên trong thuộc về nội tại, hình thành từ bên trong mỗi người, chẳng hạn như giải một trò chơi ô chữ phức tạp chỉ vì sự hài lòng khi “chinh phục” được nó.

Một loại động lực thứ ba?

Một số nghiên cứu cho rằng có một loại động lực thứ ba: động lực gia đình. Ví dụ, bạn đi làm để hỗ trợ gia đình về mặt tài chính, nhưng bên trong bạn không hề muốn đi làm (không có động lực nội tại).

Ba thành tố tạo nên động lực là gì?

Nếu bạn từng có một mục tiêu (như muốn giảm 9kg hoặc hoàn thành một cuộc đua marathon), bạn chắc hẳn đã biết rằng chỉ có mong muốn là không đủ. Bạn cần có khả năng kiên trì để vượt qua những thách thức và có sức chịu đựng để tiếp tục dù phải đối mặt với những khó khăn.

Các nhà nghiên cứu đã xác định ba thành tố chính của động lực: đó là sự kích hoạt, sự kiên trì và cường độ.

• Sự kích hoạt (activation) là quyết định bắt đầu hành động. Ví dụ như bạn bắt đầu đăng ký các khóa học về tâm lý để đạt được bằng cấp tâm lý học mà bạn mong muốn.
• Sự kiên trì (persistence) là nỗ lực liên tục hướng đến một mục tiêu mặc dù có thể có những trở ngại. Ví dụ: bạn luôn cố gắng có mặt đầy đủ ở lớp học tâm lý dù có lúc bạn cảm thấy mệt mỏi vì đã thức khuya vào đêm hôm trước.
• Cường độ (intensity) là sự tập trung và nhiệt huyết mà bạn “đầu tư” để theo đuổi một mục tiêu. Ví dụ, một sinh viên có thể ra trường mà không cần nhiều nỗ lực (cường độ tối thiểu) trong khi một sinh viên khác học ngày học đêm, tham gia tích cực các buổi thảo luận trên lớp và tận dụng các cơ hội học nghiên cứu ngoài lớp (cường độ lớn hơn).

Mức độ của từng thành tố động lực này có thể ảnh hưởng đến việc bạn có đạt được mục tiêu hay không. Ví dụ, một sự kích hoạt mạnh mẽ giúp bạn gia tăng khả năng bắt đầu theo đuổi mục tiêu. Sự kiên trì và cường độ sẽ quyết định liệu bạn có tiếp tục làm việc hướng đến mục tiêu đó không và sẽ bỏ ra bao nhiêu nỗ lực để đạt được nó.

Tại sao động lực lại quan trọng?

Động lực là lực đẩy cho tất cả hành vi của con người. Vì vậy, hiểu được cách động lực hoạt động và các yếu tố ảnh hưởng có thể sẽ rất hữu ích.

Hiểu được động lực có thể:

• Tăng mức độ hiệu quả khi bạn làm việc hướng đến mục tiêu của mình 
• Thúc đẩy bạn hành động 
• Khuyến khích bạn duy trì các hành vi có lợi cho sức khỏe 
• Giúp bạn tránh các hành vi không lành mạnh, chẳng hạn như hành vi mạo hiểm và nghiện ngập 
• Giúp bạn cảm thấy được làm chủ cuộc sống hơn
• Cải thiện cảm nhận hạnh phúc (well-being) nói chung

Nguyên nhân của việc thiếu động lực

Dưới đây là một vài nguyên nhân gây tổn hại đến động lực của bạn:

• Kiểu tư duy tuyệt đối ‘All-or-nothing’: Khi bạn nghĩ rằng phải hoàn hảo tuyệt đối khi cố gắng đạt được mục tiêu, sẽ không có ý nghĩa gì hết nếu xảy ra sai sót, chỉ cần một sai lầm nhỏ hoặc một sự tái lại của một tình trạng không mong muốn cũng có thể làm cho động lực của bạn bị mất đi.
• Tin vào những “con đường tắt” dẫn đến mục tiêu: Quá trình đạt được mục tiêu thường tốn rất nhiều thời gian và công sức. Nếu có suy nghĩ rằng việc đi đến với mục tiêu thường dễ dàng và nhanh chóng bạn sẽ dễ cảm thấy mất động lực khi không thấy được kết quả tức thì.
• Nghĩ rằng một giải pháp có thể phù hợp với mọi tình huống: Một cách thức hoặc phương pháp nào đó được người khác áp dụng thành công không có nghĩa nó cũng sẽ thành công với bạn. Nếu bạn cảm thấy không có động lực để theo đuổi mục tiêu của mình, hãy tìm kiếm những giải pháp khác có thể phù hợp hơn với bạn.

Động lực và sức khỏe tinh thần: Đôi khi sự thiếu động lực kéo dài có liên quan đến một tình trạng sức khỏe tinh thần như trầm cảm. Hãy cân nhắc tìm đến tham vấn, trị liệu tâm lý nếu bạn cảm thấy có các triệu chứng của sự thờ ơ và tâm trạng trầm buồn kéo dài hơn hai tuần.

Những bí kíp giúp cải thiện động lực

Chúng ta đều có những lúc phong độ không ổn định. Đôi khi bạn cảm thấy hăng hái và rất quyết tâm đạt được mục tiêu của mình. Những lúc khác, bạn lại cảm thấy thiếu sức sống hoặc không chắc lắm về điều bạn muốn hoặc cách để đạt được nó.

Một số gợi ý bạn có thể thử nếu cảm thấy thiếu động lực:

• Điều chỉnh mục tiêu để chúng tập trung vào những điều thực sự quan trọng đối với bạn. Tập trung vào những điều có nhiều ý nghĩa với bản thân sẽ giúp bạn vượt qua những khó khăn trong khi chinh phục mục tiêu tốt hơn.
• Nếu bạn đang đối mặt với một việc gì đó quá lớn hoặc quá áp lực, hãy chia nó thành những giai đoạn nhỏ hơn để dễ quản lý hơn. Sau đó, hãy hướng đến việc chỉ cần đạt được mục tiêu của giai đoạn đầu tiên. Ví dụ, thay vì cố gắng giảm 22kg, hãy chia mục tiêu này thành các đợt giảm 2kg. 
• Cải thiện sự tự tin của bạn. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng sự tự tin và động lực có tương quan với nhau. Vì vậy, gia tăng sự tự tin vào bản thân và kỹ năng của chính bạn có thể tác động lên khả năng đạt được mục tiêu của bạn. 
• Nhắc nhở bản thân về những gì bạn đã đạt được trong quá khứ và đâu là những điểm mạnh của bạn. Điều này giúp hạn chế sự tự nghi ngờ bản thân (self-doubt) làm giảm động lực của bạn. 
• Nếu có điều gì khiến bạn cảm thấy không an tâm, hãy cố gắng cải thiện những điều đó để bạn có thể cảm thấy bản thân tài giỏi và có năng lực hơn.

Điểm mấu chốt

Các nhà tâm lý học đã đề xuất rất nhiều lý thuyết khác nhau về động lực. Và thực tế là có rất nhiều tác động khác nhau dẫn dắt và ảnh hưởng đến động lực của chúng ta.

Không chỉ giới hạn trong lĩnh vực tâm lý học, hiểu rõ về động lực rất quan trọng trong cuộc sống, từ trong gia đình đến nơi làm việc. Bạn có thể muốn đặt ra những mục tiêu tốt nhất và thiết lập những hệ thống trao thưởng phù hợp để thúc đẩy người khác cũng như tăng động lực cho chính mình.

Hiện nay tình trạng mất động lực khá phổ biến, nhất là ở những người trẻ tuổi. Vì vậy, hiểu biết về động lực cũng như cách tác động lên chúng có thể giúp giới trẻ hiện nay cải thiện tình trạng chán nản, trì trệ vì thiếu động lực, đồng thời nâng cao sự nhiệt huyết, niềm đam mê và khao khát hành động để hướng đến mục tiêu học tập, công việc và đời sống của mình.

Tác giả: Kendra Cherry, MSEd.
Biên dịch: Diệu Hằng
Biên tập: AGATE
Theo Verywell Mind