Ý chính trong bài:

• Cảm xúc cung cấp thông tin giúp chúng ta nhận biết cách để phản ứng với tình huống.
• Mọi cảm xúc dù tích cực hay tiêu cực đều đáng trân trọng.
• Kỹ năng nhận diện cảm xúc có thể được xây dựng thông qua sự luyện tập.
• Nhận diện cảm xúc đơn giản là nhận ra, tôn trọng và chấp nhận các cảm xúc khi chúng xuất hiện.

Cảm xúc giúp gì cho chúng ta?

Bạn đang cảm thấy thế nào khi bắt đầu đọc bài viết này? Liệu bạn có cảm thấy tò mò về chủ đề dưới đây? Bạn có hy vọng sẽ chiêm nghiệm được điều gì đó cho bản thân? Hay bạn đang cảm thấy chán nản vì phải ở đây để tìm tài liệu cho môn học mà bạn còn chả có hứng thú — hay hoàn toàn ngược lại? Hoặc cũng có thể bạn thật sự chẳng có cảm xúc gì với bài viết này cả, vì vẫn đang hào hứng với kế hoạch đi chơi cuối tuần, hay đang buồn bã vì vừa trải qua một cuộc chia tay khó giãi bày…

Tất cả những cảm xúc trên đều là một phần tự nhiên của con người. Chúng cung cấp thông tin về những gì ta đang trải qua nhằm giúp chúng ta nhận biết cách để phản ứng lại.

Từ nhỏ chúng ta đã cảm nhận được những cảm xúc. Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ phản ứng với cảm xúc thông qua nét mặt hay các hành động như cười, âu yếm hoặc khóc. Thời điểm này, trẻ có thể cảm nhận và thể hiện cảm xúc nhưng chưa có khả năng gọi tên hoặc nói lên được lý do tại sao bản thân cảm thấy như vậy.

Khi trưởng thành, chúng ta thành thạo hơn trong việc hiểu về cảm xúc. Thay vì chỉ phản ứng, chúng ta có thể xác định những gì mình cảm thấy và diễn đạt nó thành lời. Với thời gian và sự luyện tập, chúng ta giỏi hơn với việc thấu hiểu được nguyên nhân và lí do của những cảm xúc này. Kỹ năng này được gọi là nhận diện cảm xúc (emotional awareness).

Nhận diện cảm xúc giúp chúng ta biết mình cần và muốn gì (hoặc không muốn gì). Điều này cũng hỗ trợ cho chúng ta trong việc xây dựng các mối quan hệ tốt hơn. Khi nhận diện được cảm xúc, chúng ta có thể chia sẻ về cảm xúc một cách rõ ràng hơn, biết cách tránh xa hay giải quyết xung đột kịp thời và vượt qua những cảm xúc khó một cách nhẹ nhàng hơn.

Nhiều người có khả năng kết nối tự nhiên hơn với cảm xúc của chính mình so với số đông còn lại. Thực tế, mọi người đều có thể nhận thức rõ hơn về cảm xúc của mình nếu được luyện tập đúng cách. Và kết quả nhận được hoàn toàn xứng đáng để chúng ta nỗ lực: Nhận diện cảm xúc là bước đầu tiên để xây dựng trí tuệ cảm xúc – một kỹ năng có thể giúp đem lại thành công trong cuộc sống.

Những điều cơ bản về cảm xúc

Dưới đây là một số nguyên tắc cơ bản về cảm xúc:

• Cảm xúc sẽ đến rồi đi. Hầu hết, chúng ta sẽ cảm nhận được nhiều cảm xúc khác nhau trong một ngày. Một số kéo dài trong vài giây. Một số khác có thể nán lại lâu hơn và trở thành tâm trạng (mood).
• Cảm xúc có thể chuyển đổi từ nhẹ nhàng sang mãnh liệt hay tồn tại ở khoảng giữa khó có thể phân biệt. Cường độ của một cảm xúc phụ thuộc phần lớn vào tình huống và tính cách cá nhân.
• Không có cảm xúc tốt hay xấu, nhưng có những cách thức tốt và tệ để thể hiện (hoặc hành động theo) cảm xúc. Học cách thể hiện cảm xúc theo cách phù hợp là một kỹ năng nhỏ riêng biệt nằm trong kỹ năng quản lý cảm xúc, vốn được xây dựng trên nền tảng thấu hiểu cảm xúc.

Mọi cảm xúc đều đáng trân quý

Đôi lúc, chúng ta sẽ có những cảm xúc tích cực như cảm thấy hạnh phúc, yêu thương, tự tin, vui vẻ, thích thú, biết ơn, được đón nhận hoặc được truyền cảm hứng. Có những cảm xúc mang màu sắc “tiêu cực” hơn như cảm thấy tức giận, bực bội, sợ hãi, xấu hổ, tội lỗi, buồn bã hoặc lo lắng. Cả hai loại cảm xúc này đều hoàn toàn bình thường.

Mọi cảm xúc đều cho chúng ta biết điều gì đó về bản thân và tình huống ta đang gặp phải. Nhưng đôi khi, chúng ta khó chấp nhận những gì chúng ta đang cảm thấy. Chúng ta chỉ trích bản thân vì có cảm nhận đó, như cảm thấy ghen tị với ai đó chẳng hạn. Thay vì nghĩ rằng điều chúng ta cảm thấy là không đúng, việc để ý cảm xúc thật sự đang hiện hữu lại quan trọng hơn cả.

Né tránh cảm giác tiêu cực hoặc giả vờ rằng bản thân đang ổn có thể phản tác dụng. Sẽ rất khó để vượt qua những cảm xúc khó khăn nếu chúng ta không đối mặt và cố gắng hiểu tại sao bản thân lại cảm thấy như vậy. Bạn không cần phải đào sâu hoặc liên tục nói về cảm nhận của mình. Nhận diện cảm xúc đơn giản là nhận ra, tôn trọng và chấp nhận những cảm xúc của chính mình khi chúng xuất hiện.

Xây dựng khả năng nhận diện cảm xúc

Nhận thức về mặt cảm xúc giúp chúng ta hiểu và chấp nhận bản thân. Vậy làm thế nào để bắt đầu quá trình nhận thức? Bắt đầu với ba bước sau đây:

• Tạo thói quen để ý đến cảm giác và cảm xúc xuất hiện qua các tình huống thường ngày. Bạn có thể để ý thấy mình hào hứng sau khi lên kế hoạch đi đâu đó với bạn bè hay trở nên lo lắng trước kỳ thi sắp tới. Dù đó là cảm giác thư giãn khi nghe nhạc, cảm hứng với một buổi triển lãm nghệ thuật hoặc thấy hài lòng khi được khen ngợi. Đơn giản chỉ cần ghi nhận bất kỳ cảm xúc nào mà bạn cảm thấy, sau đó gọi tên chúng thầm trong đầu. Chỉ mất vài giây để làm điều này, nhưng đó lại là cách thực hành tuyệt vời. Bạn để ý thử xem, cảm xúc nào rồi cũng qua đi, nhường chỗ cho trải nghiệm tiếp theo.
• Đánh giá mức độ của từng cảm xúc. Sau khi bạn nhận thấy và gọi tên từng cảm xúc, hãy chuyển sang bước tiếp theo: Đánh giá mức độ bạn cảm nhận được cảm xúc đó theo thang điểm từ 1 đến 10, với 1 là nhẹ nhàng nhất và 10 là mãnh liệt nhất.
• Chia sẻ cảm xúc của bạn với những người gần gũi nhất. Đây là cách tuyệt vời để thực hành việc diễn đạt cảm xúc thành lời – một kỹ năng giúp chúng ta gần gũi hơn với bạn bè, người yêu, cha mẹ hay bất kỳ ai quan trọng. Hãy biến việc chia sẻ cảm xúc thành thói quen hàng ngày. Bạn có thể chia sẻ một câu chuyện riêng tư hoặc chỉ đơn giản là một cảm xúc hàng ngày.

Như hầu hết mọi điều trong cuộc sống trong cuộc sống, bạn sẽ trở thành “bậc thầy cảm xúc” của chính mình khi kiên trì luyện tập. Nhắc nhở bản thân rằng không có cảm xúc tốt, cũng không có cảm xúc xấu.Thay vì phán xét cảm xúc của bản thân, chỉ cần luôn để ý và gọi tên chúng là được.